Αναζητώντας θεατρικές ουτοπίες στο Πόρτο

Ουτοπία. Η λέξη αυτή επανερχόταν συχνά και με διάφορες αφορμές στα χείλη των μελών της θεατρικής κολεκτίβας του ISO. Μια ομάδα δεκαεφτά ηθοποιών προερχόμενων από έντεκα χώρες της Ευρώπης – και όχι μόνο – έχοντας ως βάση το μανιφέστο που υπέγραψαν τον Νοέμβριο του 2012 στην Αγία Πετρούπολη και με την εμπειρία και άλλων παρόμοιων συναντήσεων που μεσολάβησαν, ήταν και πάλι μαζί χάρη στην UTE (Ένωση Θεάτρων Ευρώπης). Η λέξη ουτοπία συνίσταται από τα συνθετικά ου και τόπος. Τόπος αυτή την φορά ήταν το μαγευτικό Πόρτο της Πορτογαλίας. Η ζωηρή ομάδα των νεαρών ηθοποιών είχε στην διάθεσή της μια εβδομάδα από τις 22 έως τις 30 Μαΐου και έναν κοινό τόπο για να δουλέψει, να πειραματιστεί, να προτείνει και να δοκιμάσει, να επιχειρήσει να κάνει θέατρο. Οδηγός της; Θα ήταν αυτή την φορά ο καταξιωμένος Πορτογάλος σκηνοθέτης Nuno Carinhas. Και αφορμή; Ένα κείμενο οριακό για την ιστορία της Ευρώπης. «Οι τελευταίες μέρες της ανθρωπότητας» του Kάρλ Κράους.

Μέσα στον υποβλητικό χώρο του θεάτρου Monasteiro São Bento da Vitória που οφείλει το ονόμά του στην προηγούμενη χρήση του, πάνω στο τραπέζι των προβών υπάρχουν αρκετοί χάρτες της Ευρώπης που αναφέρονται στα χρόνια μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο και τις ανακατατάξεις που αυτός επέφερε. Ένας από αυτούς είναι απλά λευκός. «Οι χάρτες είναι διαφορετικοί όχι επειδή αλλάζει το σημείο που βρίσκεται η γη ή η θάλασσα. Αλλά επειδή τα σύνορα των κρατών αλλάζουν διαρκώς. Συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε και σήμερα πολλά προβλήματα με τα σύνορα» επισημαίνει ο σκηνοθέτης που βρίσκει το κείμενο του Καρλ Κράους όχι απλά επίκαιρο στις μέρες μας, αλλά και προφητικό. Γραμμένο για το σήμερα. «Είμαστε τέρατα» θα διαπιστώσει λίγη ώρα αργότερα.

Ο λόγος πάντως που επέλεξε το συγκεκριμένο κείμενο δεν ήταν μόνο πολιτικός. Ήταν περισσότερο πρακτικός. Το εκτενές αυτό κείμενο που παίζει με την γλώσσα και την ιδεολογία, είναι γραμμένο ως ένα είδος δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ ενσωματώνει πηγές, επίσημα κείμενα, προκηρύξεις και δημοσιεύματα τύπου της εποχής. Ανάμεσα από το πλήθος των σκηνών του άλλες είναι δραματικές άλλες κωμικές. Οι δυο σκηνοθέτες, o Nuno Carinhas και ο βοηθός του Nuno M. Cardoso επέλεξαν εκείνες που είχαν περισσότερο ενδιαφέρον για την δυναμική των σχέσεων που αποτύπωναν.

«Αυτό είναι το υλικό σας και αυτός ο χώρος σας» είπαν οι δύο τους και παρέδωσαν την σκηνή στους ηθοποιούς για τον αυτοσχεδιασμό. «Δεν τους δώσαμε συγκεκριμένες οδηγίες. Το υλικό είστε εσείς και η μεταξύ σας σχέση» είπαν. Είχαν μάλιστα την ευφυία να εντάξουν διαφορετικές μεταφράσεις στο κείμενο. Μια κίνηση που πλούτισε τόσο την διαδικασία, όσο και το αποτέλεσμα, όπως φάνηκε από την ανοιχτή πρόβα που παρακολουθήσαμε το μεσημέρι της Παρασκευής. Προσεγγίζοντας το κείμενο μέσα από το διαφορετικό συντακτικό και την διαφορετική μουσικότητα της κάθε γλώσσας καταφέραν να φτάσουν πιο βαθιά στην δραματουργία. «Δεν γνωρίζω λέξη βουλγαρικά. Δεν ένιωσα την ανάγκη καν να κοιτάξω το κείμενο. Ότι χρειαζόμουν για να κατανοήσω το τι συμβαίνει ήταν ήδη εκεί πάνω στην σκηνή. Οι κινήσεις, τα βλέμματα, η δραματουργία που υπήρχε πίσω από την δραματουργία τα έλεγε όλα» θα διαπιστώσει κάποιος εκ των θεατών στην συζήτηση που ακολούθησε. Στόχος δεν ήταν η δημιουργία παράστασης. Η παρουσίαση έγινε απλώς για να υπενθυμίσει πως για να έχουμε θέατρο, χρειαζόμαστε και θεατές.

Έτσι, το φυσικό εμπόδιο της γλώσσας στην περίπτωση αυτού του εργαστηρίου μετατράπηκε σε ένα ενδιαφέρον προνόμιο. Προερχόμενη από εντελώς διαφορετικές καταβολές, η ομάδα διανύοντας τον τρίτο της χρόνο έχει αρχίσει να δένει και να δημιουργεί τις δικές τις δυναμικές. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που δούλεψαν πάνω σε ένα δεδομένο κείμενο, καθώς όλες τις προηγούμενες δούλευαν αυτοσχεδιαστικά, με την τεχνική του devised.

«Νομίζω πως χρειαζόμασταν ένα συγκεκριμένο κείμενο. Είναι από μόνο του τόσο ουτοπικό όλο αυτό. Ως νεαρός σπουδαστής πίστευα πως κάτι θα αλλάξει, πως είναι σαν να ζω ένα όνειρο. Νομίζω πως είναι καλό να δουλεύουμε συγκεκριμένα και να είμαστε συγκεκριμένοι» επισημαίνει ο Γάλλος ηθοποιός.

«Ήταν πάρα πολύ ενδιαφέρον αυτό που κατορθώσαμε να κάνουμε μέσα σε τέσσερις μόνο ημέρες. Δεν πιστεύω πως μπορούμε να κάνουμε θέατρο χωρίς τις προσωπικότητες των ηθοποιών. Έχετε όλοι σας μοναδικές ποιότητες και φοβερή φαντασία. Κάθε ένας από εσάς είχε έναν δικό του τρόπο προσέγγισης του υλικού. Ο καθένας σας έφερε την δική του ενέργεια. Συνήθως δεν μιλάω πολύ. Ούτε στους Πορτογάλους ηθοποιούς. Εξηγώ με το σώμα. Ήταν μια πολύ δυνατή στιγμή για εμένα. Είναι μια φανταστική στιγμή για εσάς. Βρίσκεστε εδώ μακριά από τις χώρες σας και τις οικογένειές σας και έχετε απλά ένα μέρος για να δουλέψετε για μια ιδέα ή για το θέατρο. Μου ήταν πολύ δύσκολο να επιστρέψω μετά από αυτό στο γραφείο. Είμαι πολύ περήφανος για το τι μπορεί να είναι το ISO» κατέληξε ο σκηνοθέτης.

Μετά από την δική τους μικρή παρουσίαση, ήρθε η ώρα να γίνουν θεατές σε μια άλλη. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερη συγκυρία από την παρουσίαση της παράστασης Encyclopédie de la parole του Joris Lacoste στο κατάμεστο Δημοτικό Θέατρο του Πόρτο “Rivoli”.Ήταν ένα έργο αφιερωμένο στην σχέση μεταξύ διαφόρων γλωσσών και την μουσικότητά τους. Μια απολαυστική χορωδία που απαγγέλει θραύσματα λόγων ιδιωτικών και δημόσιων επί σκηνής.

Ανάμεσα στα γεύματα, τις πρόβες και τις συζητήσεις τέθηκαν διάφορα ζητήματα. Η κατάσταση που επικρατεί στις χώρες μας. Πώς είναι τα πράγματα για τους καλλιτέχνες. Το καθεστώς των intermittents στην Γαλλία. Η κατάσταση στην Ελλάδα. Η εκπαίδευση των ηθοποιών στην Βουλγαρία. Το πώς συνεχίζουν να κάνουν τέχνη σε κάθε χώρα οι καλλιτέχνες.

Μιλώντας για ουτοπίες, η ομάδα του ISO εξακολουθεί όχι μόνο να πιστεύει αλλά και να παλεύει γι αυτές. Τις μέρες που ακολούθησαν οργάνωσε μια σειρά συναντήσεων με στόχο από Ακαδημία να γίνει ανεξάρτητη θεατρική ομάδα που θα ανοίξει τα φτερά της. Τα ζητήματα που ανακύπτουν πολλά: πού και πότε θα συναντιόμαστε; Πώς θα χρηματοδοτηθούμε; Ποιος θα μάς σκηνοθετεί; Πώς θα γίνει να είμαστε πολιτικοί, χωρίς να μιλάμε πολιτικά; Στο τραπέζι έπεσαν πολλές ιδέες. Οι περισσότερες αφορούσαν την γραμμή της δραματουργίας. Επικρατέστερες ήταν η Ορέστεια αλλά και Ιστορίες από την Βίβλο. Τα παιδιά του ISO συνειδητοποιούν πως για να αρθρώσεις κάτι καινούργιο πρέπει πρώτα να επιστρέψεις στο αρχικό. Και με αυτήν την έννοια φαίνεται οι αναζητήσεις τους να έχουν σωστό προσανατολισμό. Το σίγουρο είναι ότι σε λίγες μέρες θα έχουν την ευκαιρία να ξαναβρεθούν, να ανταλλάξουν και πάλι απόψεις και οπτικές και να βιώσουν από κοινού θεατρικές εμπειρίες. Αυτή την φορά ο τόπος θα είναι η Σόφια. Και το ταξίδι προς την Ουτοπία συνεχίζεται.

© Susana Neves / TNSJ

 

Published on 16 June 2016 (Article originally written in Greek)